■ فضای سبز پایدار شهری بخش عمومی

فضای سبز پایدار شهری :
در حال حاضر شواهد حاکی است که جهان را یک بحران زیست محیطی تهدید می کند. تغییر آب و هوا ، از دست رفتن تنوع زیستی و تخریب لایه ازن همه ناشی از فعالیت های صنعتی ما در دو قرن اخیرا ست . کوششهای جهانی بر روی ایجاد محیط طبیعی و حفظ محیط زیست در اکوسیستم های بزرگ متمرکز شده که شهرها نیز یکی از این اکوسیستم های بزرگ هستند و باید به سمت ایجادتوسعه پایدار شهری سوق داده شوند .پایداری شهرها اساسا براجزای ساخته شده محیط شهر ی استوار است که توجه بیشتر به اجزای طبیعی و فضاهای سبز شهری را می طلبد.
شهر پایدار:
بر اساس آنچه از مفهوم توسعه پایدار گرفته می شود شهر پایدار بایستی بسیاری از خصوصیات لازمه پایداری را دار باشد کیفیت زندگی در مرکز تمامی تعاریف متعدد شهر پایدار قرار دارد جوانبی از قبیل « میزان فضای سبز سرانه» ، «در پارکهای عمومی ، ومناطق تفریحی» اغلب به عنوان عوامل مهمی در قابل زیست کردن شهرها ومطبوعیت وجذابیت بخشی برای شهروندان ، خاطر نشان می گردند.
توسعه بیشتر شهرهای پایدار تنها از طریق بهبود اجزای غیر زنده و زندگی شهری نیست بلکه به جوانب اجتماعی زندگی شهری نیز که به رضایت ، تجارب و ادراک مردم از کیفیت محیط زندگی آنها ارتباط دارد نیز مربوط می گردد. طبیعت شهری مثل پارکها، به عنوان فراهم کننده خدمات اجتماعی لازمه کیفیت زندگی بشر بوده و جز کلیدی توسعه پایدار می باشد.
فضای سبز و ارتباط آن به توسعه پایدار شهری:
پارکها وفضاهای سبز شهری از اهمیت استراتژیکی در کیفیت جامعه به شدت شهری، برخوردارند حضور مکانهای طبیعی (مثل پارکها، جنگل های شهری و کوبندهای سبز ) و اجزای طبیعی ( مثل درختان وآب ) در زمینه شهری علاوه بر خدمات مهم زیست محیطی که قبلا به آن اشاره شد ، خدمات فیزیولوژیکی و اجتماعی فراهم می کند که در قبال زیست نمودن شهرها مهم است .
فضاهای شهری مثل پارکها که در آن از عناصر طبیعی استفاده شده است، جدا از فواید زیبا شناختی ، فیزیولوژیکی و بهداشتی می تواند مزایای اجتماعی دیگر نیز داشته باشند.خصوصا درختان و گیاهان در فضاهای عمویم به یکپارچه سازی و تعادل بین افراد جامعه منجر شده و توسعه روابط اجتماعی را بهبود می بخشد. منظر سبز و پارک می تواند مزایای اقتصادی را هم برای شهرداری و هم شهروندان فراهم سازد پالایش هوا توسط درختان برای مثال ، منجر به کم شدن هزینه های کاهش آلودگی ومیزان آن می شود. علاوه بر این پارک های شهری باعث افزایش جذابیت شهر ، افزایش گردشگری و درنتیجه درآمد می گردد.
یافته ها نشان میدهد احساساتی که فضای سبز، خصوصا پارک در ذهن مردم ایجاد میکند، تاثیر مستقیم بر تعامل روانی ، راحتی ، انقطاع روزمرگی داشته که تمامی این آثار به شدت در کیفیت زندگی مردم که از اجزای کلیدی توسعه پایدار است، نقش دارند. این خدمات غیر ملموس و غیر مادی منافع واضحی برای مردم دارد که نبود آن می تواند عواقب جدی اجتماعی – اقتصادی داشته باشد به عنوان مثال عدم موفقیت در فراهم کردن منافع شفا بخش وروانی دسترسی به طبیعت در شهرها می تواند هزینه های درمانی و بهداشتی قابل توجهی در دراز مدت ایجاد می کند. ( مطالعات نشان می دهد شهروندانی که درنواحی سبزتری زندگی می کنند احساس ترس ، رفتارهای تهاجمی وخشونت بار کمتری می نمایند. ) با توجه به اهمیت طبیعت شهری در بهبود وضع شهروندان وپایداری شهر، در مدیریت و برنامه ریزی و طراحی شهری باید بدنبال ایجاد وتوسعه منظر و فضای سبز پایدار بودکه ضمن حفظ برآوردن تمامی منافع و فواید در جامعه شهری ( که از فضای سبز مورد انتظار است) کاهش هزینه ، پایداری ، سازگاری ، مقاومت، ایجاد در حفظ تنوع زیستی و قابلیت کاربردی را نیز بدنبال داشته باشد.
ایجاد فضای سبز اکولوژیک درجهت توسعه فضای سبز پایدار:
توسعه وگسترش فضای سبز باتوجه به گسترش روز افزون شهرها ، رو به افزایش است و باید به سمت و سویی سوق داده شود که پایداری و کاهش هزینه را به دنبال داشته باشد و منظر وفضای سبز پایدار باید :
جوامع انسانی را محافظت کرده و در خدمت آنها باشد به جای آنکه این جوامع را تخریب کرده و تغییر دهد.
از فن آوری هایی استفاده کند که حمایت کننده اهداف طراحی وتوسعه پایدار باشد
با توجه به اینکه بسیاری از مناطق شهری خصوصا درکشور ما بر روی کمربند خشک جهان قرار دارند، ایجاد یک فضای سبز پایدار بایستی منطبق بر ویژگی های ا کولوژیک منطقه باشد که در واقع همان فضای سبز اکولوژیک نامیده می شود . احداث فضای سبز درمحیط شهری بامحدودیت هایی روبروست:
- محدودیت های فیزیکی ( شامل فضای رشد، ساخت و سازهای پیرامونی و آلاینده های محیطی )
- محدودیت های اقتصادی ( هزینه های کاشت ، نگهداری و بهره برداری )
- محدودیت های اجتماعی ( ارزشهای ساکنین منطقه ، زیباشناسی ، ایمنی و ..)
فضای سبز اکولوژیک باید به گونه ای باشد که تمامی عوامل و محدودیت ها در طراحی و احداث آن لحاظ شده باشد تبعیت کامل از شرایط اقلیمی وزیستی داشته باشد ( نیاز به نگهداری وآبیاری مداوم نداشته چرا که آب محدود کننده ترین پارامتر در توسعه و ایجاد فضای سبز است ) در این راستا شناخت گونه های بومی وسازگار هر منطقه لازم بوده چراکه دررعایت اصول اکولوژیکی و استفاده ازگیاهان بومی در طراحی فضای سبز می تواند اهداف زیر را بدنبال داشته باشد.
- کاهش هزینه های تیمار ونگهداری
- با رعایت اصل سازگاری گونه هایی انتخاب می شوندکه به کمترین میزان آب نیاز دارند.
- فضای سبز پایداری ایجاد می شود که در آینده نقش مستمر خود را ادامه می دهد.
راهکارهایی جهت ایجاد فضای سبز پایدار :
مطالعه شرایط اکولوژیک ، خاک و اقلیم منطقه
جلوگیری از کاشت گونه هایی که آبیاری مداوم و زیاد نیاز دارند.
انتخاب گونه های بومی وسازگار با شرایط موجود
کاربرد و ایجاد سازه هایی که تا حد امکان نسبت به شرایط موجود مقاوم وهمگام با سازه های اطراف باشد
استفاده از روش استحصال آب باران و رواناب جهت رفع شکل کم آبی وعدم نیاز به آبیاری
استفاده از گونه هایی که زیبا هستند و در عین حال سازگار بامحیط باشند.
عملکرد های فضای سبز شهری:
فضای سبز به عنوان جزئی از بافت شهرها بواسطه عملکردهای متعدد به عنوان بخشی از خدمات شهری ضرورت یافته است تاثیر بیوکلیمای و اقلیم شهری ، عملکرد در ساخت کالبد شهری، به عملکرد های زیست محیطی ، اجتماعی روانی ، اقتصادی ، زیبایی شناسی از جمله فواید و نقش هایی هستند که فضای سبز در شهرها ایفا می کند که بطور خلاصه و اجمالی به مهمترین آنها پرداخته می شود.
عملکرد زیست محیطی :
این عملکرد عمدتا به بهبود شرایط اکولوژیکی و کاهش میزان بارآلودگی کمک می کند بطوریکه می توان گفت ایجاد فضای سبز یکی از راههایی سمت که به شکل موثری آلودگی های محیط زیست را کنترل کرده ومحیط سالمتری برای انسان فراهم می کند مسئله عمده در شهرهای امروزی، کیفیت پائین هواست، گیاهان می توانند نقش تصفیه کننده هوا را بازی کنند جذب آن توسط گیاهان که یکی از اصلی ترین ذرات الاینده هوا در مناطق شهری است در کاهش آلودگی بسیار مهم است . درختان همچنین می توانند شدیدا بر روی غلظت غبار موجود در جو اثر بگذارند وبا جذب این ذرات دید بصری لازم را ، علاوه بر پاکسازی هوا فراهم کنند درختان از طریق به دام انداختن ذرات معلق از طریق پرزها، شاخه هاو برگها آلودگی را کاهش می دهند ( یک خیابان بدون درخت دارای 10000 تا 12000 ذره معلق در هر لیتر هواست در حالی که در یک خیابان با پوشش درختی تعداد ذرات معلق درهر لیتر هوا به 1000 تا 3000 ذره کاهش پیدا میکند ) تغییر سرعت و جهت باد از دیگر فواید پوشش گیاهی هست که بطور غیر مستقیم در کاهش مصرف انرژی بواسطه کاهش انتقال هوا به داخل ساختمانها، موثر است
بطور کلی فواید زیست محیطی فضای سبز شامل موارد زیر است :
بهبود شرایط بیوکیماتیک در شهر
تاثیر مثبت بر چرخه آب درمحیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی
کاهش آلودگی هوا
افزایش رطوبت نسبی ( مقابله به جزایر گرما ، کاهش میزان سرب )
کاهش آلودگی صوتی
تعدیل دمای محیط وکاهش درجه حرارت
جلوگیری از سرعت باد و تغییر جهت

عملکرد زیبا شناختی فضای سبز:
طبیعت شایسته ترین پدیده ای است که حس زیبای شناسی را در انسان بیدار می کند در حالیکه کلیه مصنوعات بشری در ارضای این ارتباط بصری ناتوانند چرا که تصویری هنرمندانه از طبیعت انسان را به رضایت معنوی می رساند. به همین دلیل همواره اصل زیباسازی و اصول زیباشناسی در فضای سبز مطرح است چرا که گیاهان صرفنظر از زیبایی ذاتی ، از نظر شکل، رنگ ، ابعاد و اندازه ، زمان گلدهی و میوه و بذر تنوع زیادی دارند که تلفیق مجموعه های گیاهی باعث می شودکه گیاهان در بهبود کیفی مناظر فضاهای شهری نقش بسزایی داشته باشند چرا که امروزه غالب فضاهای موجود در شهرها به صورت مصنوعی و انسان ساخت همراه با سطوح سخت می باشند که خیابانهای باریک وکم عرض و ایجاد ترافیک های شدید سیمای شهرها را به علت عدم وجود فضای سبز کافی به سمت زشتی پیش برده است زیبایی یک شهر به نوع طراحی فضای آن و وفور درختان در آن وابسته می باشد. با افزایش و توسعه باغهای شهری ، احداث پارکها و کاشت درختان در همسایگی مناطق مسکونی ، اداری ، تجاری و درحاشیه خیابانها می توان ارزش زیباشناختی یک شهر را بالا برد.
استفاده از گیاه در منظر سازی شهری گام موثری در جهت رفع معایب و نواقص زیر در شهرهاست:
- پوشاندن نماهای یکنواخت :
در شهرها بویژه آنجا که خط آسمان بواسطه ارتفاع ناهمگون ساختمانها دچار اغتشاش می شود همیشه بدنه ها و گوشه های کناری ساختمانهای بلند به صورت منظره ای زشت و یکنواخت نمود می یابند. استفاده از گیاهان رونده و چسبنده مانند مو چسب و اقسام دیگر در رفع این معضل مفید است .
- تعدیل ارتفاع ساختمانها :
در جایی که ساختاری مرتفع در یک فضای باز و یا در کنار ساختمانهای کم ارتفاع شکل می گیرد استفاده از درختان بلند قامت و باتاج گسترده باعث تعدیل ارتفاع ساختمان ومتناسب سازی آن با بناها وفضاهای اطراف می شود.
- پوشاندن مناظر زشت و عیوب معماری
استفاده از گیاهان برای پوشاندن مناظری که دارای چشم اندازی زشت ناهمگون هستند باعث بهبود کیفیت منظر می شود ( مثلا کاشت یک پیچ اناری ، پیچ امین الدوله درکنار تیر برق و یا استفاده از یک توده گیاهی بوته ای ، درختچه ای در جلوی کنج تیز ساختمان )
- تعدیل بافت خشن مصالح ساختمانی
عملکرد اجتماعی ، اقتصادی فضای سبز:
استقرار درختان در شهرها ، باعث برآورده ساختن بخشی از نیازهای اجتماعی ، فرهنگی و روان شناختی شهروندان می شود درختان نقش اجتماعی مهمی را در کاهش تنش ها ونیز بهبود سلامت افراد بازی می کنند ثابت شده است که فضای سبز شهری باعث بروز آثار مثبت رفتاری زیر می شود.
ماندن افراد در وضعیت فیزیکی روحی مناسب
اجتماعی شدن افراد در نتیجه برقراری رابطه دوستی و نیز احساس ودرک بهتر از موقعیت و شرایط اجتماعی
کسب و شناخت برخی از شاخص های اجتماعی برای افزایش و بالا بردن ارزش های فردی
افزایش احساس خویشاوندی و یا وحدت منافع ومسئولیت های اجتماعی
تاثیر فضای سبز درتامین آرامش ، آسایش، امنیت روحی ، ایجاد انگیزه و الهامات فکری و هنری، چنانچه اصول زیبا شناختی وطراحی منظر در طراحی لحاظ شده باشد چندین برابر افزایش می یابد. طراحی فضاهای شفا بخش در محوطه بیمارستانها و احداث باغهای شفا بخش خود گواه بر این عملکرد قوی گیاهان است .
فضای سبز و و گیاهان ضمن تاثیرات اجتماعی، به لحاظ اقتصادی نیز در زندگی شهروندان موثر هستند. استفاده از گیاه و ایجاد فضای سبز باعث بهینه سازی مصرف انرژی ساختمانها شده که این تاثیر از 3 طریق حاصل می شود:
کاهش تابش آفتاب و ایجاد سایه
تغییر جهت و کاهش سرعت باد
تعدیل دمای محیط از طریق تبخیر و تعرق
تولید غذا و استفاده از چوب را نیز می توان به جنبه های اقتصادی گیاهان در فضاهای شهری اضافه کرد.
گیاهان بواسطه خصوصیاتی که دارندعلاوه بر عملکرد زیست محیطی ، اجتماعی ، اقتصادی و زیباشناختی می توان بعنوان یک عنصر معماری ویک سازه در بخش های مختلف کاربرد داشته باشند. کنترل ترافیک ، کنترل انعکاس نورهای مزاحم ، دفع آلودگی های صوتی ، کنترل سیل و طوفان از این جمله اند.
معماری و ترکیب بندی های گیاهی در طراحی منظر شهری :
گیاهان از عناصر اصلی بوجود آورنده فضای سبز هستند واستفاده از آنها در قالب طراحهای فضای سبز مفهوم بسیار گسترده داشته که توجه به اصول زیبا شناسی و معماری گیاه در طراحی کاشت می تواند ما را به نتیجه دلخواه ومطلوب برساند.
اصول زیباشناسی درطراحی کاشت:
الف) خصوصیات بصری گیاهان : فرم ،بافت و رنگ که هر کدام دارای قطب های متضاد هستند ، خصوصیات بصری گیاه را تشکیل میدهند بکارگیری کنتراست های موجود در قالب اصول زیبایی شناسی ایجاد محیط و منظری دلپذیر می نماید.
فرم : شکل نهایی توده هر گیاه است که نه تنها مربوط به خطوط خارجی ، بلکه الگوی شاخه بندی ، تعداد شاخه ها ، نحوه رشد و اندازه و جهت آن ها را نیز شامل می شود : مشخص کننده جنبه عملکردی آن است ( مثلا درخت با فرم کروی و شاخه برگ انبوه به عنوان درخت سایه انداز کاشته می شود )
بافت : حالت بصری حاصل از توده هر جسم که درسطح آن ظاهر می شود بافت گفته شده در یک گیاه همبستگی بین شاخ و برگ و رابطه بین اندازه شاخه وبقیه قسمتهای گیاه کیفیتی را بوجود می آوردکه به آن بافت گفته می شود . بافتهای نرم ، متوسط و زبر انواع بافتهای گیاهی هستند که بر حسب نوع می توانند تداعی کننده سرزندگی ، راحتی ، تاکید برمحل ، جدیت و آشفتگی در محیط شوند.
رنگ : حاصل بازتاب نور از سطح گیاه و از مهمترین خصوصیات بصری است کاربرد صحیح آن در طراحی کاشت در پویایی یک منظر، در چهار فصل کردن مناظر و پارکهای شهری اهمیت بسزایی دارد.
ب ) اصول زیبایی شناسی در قالب مشخصات بصری گیاه :
سادگی ، تنوع ، تعادل ( متقارن و نامتقارن ) توالی (ایجاد تغییر تدریجی و پیوسته در فرم ، بافت و رنگ گیاه) و مقیاس ، اصولی هستند که در طراحی کاشت باید مد نظر قرار گیرند. که افراط تفریط در هر یک از این اصول آشفتگی ، و یکنواختی منظر بدنبال خواهد داشت )
معماری گیاه در طراحی منظر:
معماری گیاه شامل فرم ها و فضاهای گیاهی و قطعی است که آنهارا در محیط سازماندهی نموده و از طریق حرکت در فضا زمان تجربه می شود و به عنوان وسیله آسایش در محیط تلقی گشته ضمن آنکه دوام و پایداری آن نیز مهم است . معماری گیاه باید بر اساس موارد زیر صورت گیرد.
- نیازهای گیاه
- نیازها وخواسته های انسانی
- عوامل اقتصادی
- عوامل اجتماعی فرهنگی
- سوابق تاریخی
- موانع و محدودیت های قانونی
در معماری گیاهی عنصر اصلی تشکیل دهنده فرم گیاه است که بسته به نوع فضا، عملکرد معماری متفاوتی خواهدداشت .
یک نقطه گیاهی : مشخص کننده یک مکان خاص در فضاست و می تواند برای معرفی احجام شفاف فضا بکار رود .
دو نقطه گیاهی : دوسر یک مسیر قرار می گیرند ، محور راتعریف میکنند، ضمناً می توانند مشخص کننده یک ورودی باشند.
خط گیاهی : حاصل امتداد نقاط گیاهی است که بسته به نقش آن در ترکیب بصری ( عمودی ، افقی و مایل ) می توانند مبین توازن به پویایی و یاتعادل درمنظر و طراحی باشند. ضمنا می تواند معرف یک سطح و یافضا بوده وعامل تفکیک و تجزیه لبه ها ، وجوه سطوح و احجام شوند.
حجم گیاهی : شامل طول ، عرض و عمق بوده می تواند توپر و یا توخالی باشد که در نوع توپر فضا را اشغال کرده و درنوع تو خالی فضا توسط گیاه محصور می شود.
انواع فرمها در معماری گیاه :
فرم استوانه ای : تنها منحصر به استفاده از گیاهان با فرم استوانه ای نمی باشد بلکه ایجاد داربست و فضاهای توخالی به وسیله گیاهان روند وپیچ ها نیز یکی از راههای ایجاد فرم استوانه ای ست . در طراحی گیاهی هر جا نیازمند تمرکز و درون گرایی هستیم . این فرم به ما کمک می کند.
فرم کروی : زمانی که درمحیط نیاز به ایجاد حالتی متعادل باشد این فرم کاربرد دارد
فرم مکعب : در خلق فرمهای ایستاد فاقد حرکت ، می تواند بکار رود.
هرم : اجسام گیاهی متعادلی هستند که نسبت به مخروط و گیاهان مخروطی خشن تر احساس می شو.
مخروط : گیاهان مخروطی شکل و مخروطهای گیاهی ، اجسام متعادل با فرم نرم به شمار می روند.
درمعماری گیاهی انواع فرم باهم ترکیب شده که بسته به ارتباط و ترکیب بندی فرم های متعددی را بوجود می آورند. که تنها به ذکر آنها اکتفا میشود
فرمهای مرکزی گیاهی ، گرد آمدن فرمها حول یک فرم مرکزی ، فرم های خطی به توالی فرمهای قرار گرفته در یک ردیف ، فرمهای شعاعی ، تشعشع فرمهای خطی در امتداد فرم مرکزی ، فرم های شبکه ای
- فرم و فضا در معماری گیاهی
در معماری گیاهی نه تنها با فرم گیاه بلکه با نحوه تاثیر آن بر فضای اطرافش نیز سروکار داریم که وضعیت فرم و فضای گیاهی نسبت به محیط اطراف بایستی یکی از حالت زیر باشد :
فرم و فضای گیاهی ، زمینه ای برای سایر طرح ها تشکیل داده و فضا راتعریف کند.
فرم و فضای گیاهی در تداوم بافت موجود محلی ، سایت و یا طرح معماری باشد.
فرم و فضای گیاهی به صورت شیئی آزاد و مستقل در فضا قرار گیرد.
در یک سایت به روش های متعددی می توان بین گیاه و فضا رابطه برقرار کرد:
- ایجاد دیواره گیاهی در حاشیه سایت و تعریف فضاهای مثبت
- محیط و محصور نمودن فضای سایت در داخل حجم گیاهی
- ترکیب فضا ها توسط دیواره های گیاهی
- ترکیب دیواره های سایت با فضاهای گیاهی
بستن بخشی از سایت بعنوان ، فضای باز متعلق به گیاه در فضا تعیین کننده شکل فضای اطراف است بعضی از فضاهای گیاهی بواسطه شرایط عملکردی خاصی که دارند بر محیط واطراف خود تاثیر گذاشته و به نحوی فضا را تعریف می کنند.
الف : تعریف فضا به وسیله عناصر گیاهی افقی
- سطح گیاه کف : سطح گیاهی افقی ست که روی زمینه ای قرار گرفته ومحدوده فضایی اش ار تعریف می کند
- سطح گیاه کف برآمده : بر محدوده بین خود و فضای اطراف از نظر بصری تاکید می نماید.
- سطح گیاهی فرورفته : حجمی از فضا را تعریف می کند.
- سطح گیاه بالای سر :که حجم فضای بین خود و سطح زمین را تعریف می کند.
ب) تعریف فضا به وسیله عناصر گیاهی عمومی
- تعریف لبه های قائم حجمی از فضا
- تفکیک فضا
- ایجاد محددوه فضایی
- تعریف حجمی از فضاهای محوری
- تعریف حجمی از فضاهای جهت دار
- ایجاد فضاهای بسته و درون گرا
ضمناً گیاه ستونی می تواند کنج فضا را تاکید وتلاقی دیوارهای آن را مخفی نماید و یا اینکه بعنوان مرکز یک فضا خود نمایی کند ایجاد نقطه عطف در یک فضای شهری و ایجاد یک عنصر سمبولیک می توانداز دیگر کاربردهای گیاهان با فرم عمودی باشد.
حرکت در درون فضای گیاهی یکی دیگر از مباحث بوده که درمعماری گیاه مطرح است رسیدن به مکان ، ورودی ها ، شکل دهی فضای سبز ارتباط بین مسیرو فضا و حرکت در فضا مواردی هستند که در مبحث حرکت در درون فضای گیاهی باید به آنها توجه شود و پرداختن و باز کردن این مباحث خارج از حوصله این طرح است .
پس از آشنایی مقدماتی با مفاهیمی نظیر فضای سبز پایدارو معماری طراحی کاشت گیاهان لازم است به موارد کاربردی و عملی برخی از موارد مطرح شده در فضای سبز شهری بطور مثال فضای سبز معابر اشاره کرد.
طراحی منظر گیاهی در معابر شهری :
خیابانها در بافت شهرها به عنوا ن شریانهای حیاتی و سلسله اعصاب شهری از اهمیتی شایان برخوردار هستند.از این رو طراحی آنها رویکردی جدی و کارشناسانه را می طلبد که پاسخگوی تمامی نیاز و توقع شهروندان از چنین فضاهایی باشد.یکی از عمده ترین ایتم ها در طراحی خیابان،پیاده رو و بطور کلی معابر شهری فضای سبز آنهاست که عمدتا در طراحی ها نادیده گرفته می شود.
با توجه به اهمیت فضای سبز خیابانی در این بخش سعی بر آن بوده تا مطالبی پیرامون این مهم گردآوری شده تا شاید جهت استفاده شما عزیزان مفید واقع شود.
نقش های فضای سبز پیاده روها :
تعدیل شرایط محیطی( سایه اندازی، تعدیل سنی دما ،رطوبت و... )
کنترل نسبی آلودگی ( آلودگی صوتی ، نور و هوا)
پوشاندن مناظر بد و تعدیل خط آسمان
هدایت دید رانندگان وسایط نقلیه
تعریف و خوانایی فضاها
کنترل حرکت سواره و پیاده
1- درختان در معابر شهری:
عناصر گیاهی مورد استفاده در جداره خیابانها عمدتا شامل دو گروه از گیاهان است : گیاهان پرچینی و درختان عدم استفاده از گیاهان پوششی به درختچه ها دلایل مختلفی دارد که مهمترین آن کمبود فضای اختصاص داده شده به کاشت گیاهان کنار پیاده روهاست و اما از درخت به این دلیل استفاده می شود که درخت ارزانترین و ساده ترین وسیله ای بوده که از طریق آن می توان کیفیت فضاهای شهری خصوصا خیابانها را ارتقا بخشید. درخت می تواند نقش های گوناگون و متنوعی را در خیابانها داشته باشد.
ترکیب نور و گیاه در شب زیبایی خاصی به خیابانها و شبکه های دسترسی می دهد ضمنا از نظر عملکردی درخت وسیله سیار مناسبی جهت تفکیک فضاهای مخصوص عابر پیاده از سواره و نظایر آن است تنه وشاخه درختان گاهی مانند ستونهای ممتد ، لبه برجسته و در عین حال شفاف بوجود می آید. وجود آنها در امتداد مسیر پیاده و سواره برای عابر پیاده سپر ایمنی ایجاد می کند.
باید توجه داشت که هر درختی مناسب کاشت در معابر نیست و باید خصوصیاتی داشته باشد:
فاقد عوامل مزاحمی مثل خار، بوی بد، میوه های آلوده کننده و ... باشد.
با شرایط اقلیمی از لحاظ کارکردی هم خوانی داشته باشد (‌مثلا در اقلیم گرم و خشک سایه مناسب فراهم کرده اما با از دست دادن برگهای در زمستان مانع یخ زدگی معابر شود.
فاقد سیستم ریشه ای سطحی و گسترده باشد زیرا وجود چنین سیستم ریشه ای باعث آسیب دیدگی کف پوش معابر،پی ساختمانها و تاسیسات زیرزمینی خواهد شد.
در صورت وجود سیستمهای هوایی انتقال نیرو، ارتفاع درخت باید به گونه ای باشد که با سیستم ها تداخل پیدا نکند.
در برابر آلودگی هوا و خاک مقاوم باشد.
ارتفاع تاج درخت از زمین باید حداقل دو متر باشد تا برای عابرین ایجاد مزاحمت نکند و از طرفی نیازمندهرس دائمی نباشد
قامت گیاه و ویژگی های زیبا شناختی آن باید با ساختار فضا هماهنگ باشد.
تغییرات فصلی محسوس داشته باشد تا باعث درک گذشت زمان توسط مردم گردد و ظواهر طبیعت را به خوبی وارد محیط سازد.
علاوه بر معیارهای عمومی که برای انتخاب گونه باید مد نظر قرار بگیرند، بایستی به بسیاری از عوامل زیباشناختی نیز توجه داشت بطور مثال اگر در کنار یک خیابان یک سری کاربردی های عمومی نظیر پارک ، موزه ، مرکز خرید و... وجود داشته باشد بایستی به نحوی تاکید شوند . طراحی کاشت و در عین حال گونه هایی انتخابی،نسبت به یک خیابان که در دوطرف آن هیچ گونه کاربری عمومی مهمی وجود نداردمتفاوت خواهد بود در این حالت بهترین طراحی کاشت ، طرحی است که از روی آن بتوان تفاوت کارکردی فضای مجاور با نواحی اطرافش احساس کرد. به طور عینی اگر شخصی را در نظر بگیرد که سوار بر اتومبیل از خیابان درحال عبور است در شرایط مطلوب وی باید بتواند محل هر یک از کاربری های عمومی را از تفاوتهای پدیدآمده در وضعیت پوشش گیاهی جداره های خیابان درک کند. تفاوتهای ساختاری در وضعیت پوشش گیاهی می تواند به گونه ای باشد که به عنوان یک عامل تاکیدی بیانگرتغییر عملکرد در خیابان بوده ( مثلا بیانگر وجود موزه) و بیننده را نسبت به بررسی و شناخت این تغییر به فراست اندازد یا به عنوان یک نشانه مانا شخص بتواند بر اساس تصویر ذهنی تغییر یافته در نوع کاشت ، جهت شناخت مکان یا توصیف آن برای دیگران استفاده کند.
ساختار فضایی بافت پیرامون خیابان نیز بر طراحی کاشت اثر مستقیم می گذارد. این مورد بویژه از لحاظ ارتفاعی مطرح است به این ترتیب که باید بین ارتفاع درختان حاشیه خیابان و ارتفاع ساختمانهای محاور در دو طرف تعامل برقرار باشد.
فاصله کاشت درختان در کنار خیابان بر اساس گستردگی تاج درخت در سن بلوغ و فضای اطراف تنه درخت از دیگر مواردی هستند که در طراحی کاشت باید به آنها توجه داشت .
2- سایه اندازی درختان در معابر شهری :
یکی از مهمترین مزایای کاربرد درختان در فضاهای شهری ( با توجه به اقلیم و تابش شدید آفتاب در اکثر ایام سال در بسیاری از نقاط ایران) سایه اندازی و تامین سایه است چرا که درختان بواسطه عملکردهای چند گانه دوام و کارایی بیشتر نسبت به عناصر مصنوع نظیر انواع سایبانها ، قابلیت استفاده بیشتری دارند. نکته ای که در هنگام انتخاب گونه های گیاهی باید به آن توجه داشت.
محاسبه سطح سایه انداز درختان در نواحی بیابانی و نیمه بیابانی در فصل تابستان و زمستان دارای اهمیت است یعنی کوتاهترین و بلندترین سایه – زیرا در تابستان وجود سایه و در زمستان نبود سایه اهمیت دارد بویژه اینکه درخت مورد نظر از گونه های همیشه سبز باشد که در این صورت سایه زمستان آن می تواند باعث یخ زدگی معابرگردد.
نکاتی در خصوص سایه اندازی درختان :
* سایه اندازی درختان در معابر با جهت شرقی – غربی و در مورد پیاده روهای شمالی خیابان اهمیت فراوانی دارد. در صورتی که پیاده روهای جنوبی عموما به وسیله ساختمانهای مجاورسایه موردنیاز تامین می گردد و وجود درختان نقش چندانی در ایجاد سایه ندارد.
* در معابر با جهت شمالی - جنوبی بواسطه آنکه جهت تابش خورشید با جهت خیابان یکی است عمدتا درختان به اندازه معابر شرقی- غربی در سایه اندازی پیاده روها نقشی ندارد.
پیاده روهای جنوبی عمدتا به وسیله ساختمانهای مجاور سایه اندازی می شونددر این حالت گیاهان سایه مورد نیاز دسترسی سواره راتامین خواهند نمود.
گیاهان با ارتفاع مختلف ، سطوح سایه مختلفی ایجاد می کنند. بر این اساس خط لبه سایه می تواند در طراحی بسیار مهم باشد.
3- ضوابط طراحی فضای سبز معابر :
دسترسی های پیاده رو :
شکل آن نواری است
عرض آن حداقل 90 تا 150 سانتیمتر است
فاصله کاشت نهال درخت در آن از نخستین عامل ساختمان با احتساب عرض محور پیاده رو نباید از 3 تا 3.5 متر کمتر باشد.
معابر مختص عبور پیاده ، باید بوسیله درختچه هایی به ارتفاع حداکثر 40 سانتیمتر پوشیده شود.
سطح خاک ، تقریبا باید هم سطح معبر پیاده باشد.
دسترسی های کند رو :
شکل آن نواری است
فضای سبز باید در دو طرف دسترسی استقرار یابد.
عرض آن حداقل 90تا 150 سانتیمتراست
فاصله کاشت درخت، از نخستین عامل ساختمان با احتساب عرض محور پیاده حداقل 3 تا 3.5 متر است.
سطح خاک ، باید نسبت به سطح عبور وسایل نقلیه ، پائین تر باشد.
دسترسی های تندرو :
شکل آن نواری است
باید در دو طرف و در میان دسترسی استقرار یابد.
عرض آن در هر طرف حداقل 5.2 متر و در وسط1/1متر باشد.
حداقل فاصله عرضی نخستین درخت از عرض دسترسی پیاده باید 3.5متر باشد.
سطح خاک در نوارهای هر طرف، باید تقریبا هم سطح حاشیه های عبور وسایل نقلیه باشد.
سطح خاک در نوار میانی ، باید نسبت به سطح عبور وسایل نقلیه ، بالاتر قرار گیرد.
دسترسی های خیلی تندرو :
شکل آن نواری است.
محل استقرار در دو طرف ودر میان دسترسی.
حداقل عرض نوار فضای سبز در هر طرف ، 13 متر و در میان، 1/1متر است.
حداقل فاصله عرض آخرین درخت از عرض دسترسی پیاده ، باید 3.5 متر باشد.
سطح خاک در نوارهای هر طرف باید تقریبا هم سطح حاشیه های عبوروسایل نقلیه باشد.
سطح خاک در نوار میانی ، باید نسبت به سطح عبور وسایل نقلیه ، بالاتر قرار گیرد.